پیدا کردن DOI و PMID مقالات: نامه به سردبیر

نامه به سردبیر Letter to the Editor مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان دوره 18، شهریور 1398، 617-620 پیدا کردن DOI و PMID مقالات Finding DOI and PMDI Articles امراله شمسی[1],[2] A. Shamsi   دریافت مقاله: 4/3/98     ارسال مقاله به نویسنده جهت اصلاح: 6/3/98      دریافت اصلاحیه از نویسنده: 2/4/98           پذیرش مقاله: 16/4/98     مقدمه شناساگر شیء دیجیتال (DOI :Digital Object Identifier) شبیه اثر انگشتی برای شناسایی و حراست از مالکیت معنوی آثار در محیط‌های دیجیتال است. بنیاد غیرانتفاعی و بین‌المللی شناساگر شیء دیجیتال ((International DOI Foundation: IDF در نمایشگاه اکتبر 1997 کتاب فرانکفورت ابتکاری جدیدی را به منظور ایجاد مکانیسمی یک‌پارچه برای مدیریت محتوای معنوی از طریق فناوری اینترنت آغاز کرد که حاصل آن DOI بود ]1[. گرچه نشانی وب یا همان آدرس اینترنتی (Uniform Resource Locator: URL) از زمان پیدایش خود تاکنون به عنوان رایج‌ترین شیوه برای شناسایی و نمایش محتوای منبع در اینترنت معرفی شده است، اما دارای برخی محدودیت­ها نظیر وابستگی به مکان و عدم پایداری دائمی، عدم تضمین نمایش محتوای آدرس اینترنتی، امکان طولانی شدن آدرس اینترنتی و هم‌چنین محافظت از کپی رایت محتوای درون اینترنت می‌باشد ]2[. شناساگر شیء دیجیتال با قابلیت‌های خود توانست کاستی‌های نشانی وب را رفع کند، لذا به فضای دیجیتال معرفی شد. علی‌رغم اینکه DOI بیش‌تر برای مقالات شناخته شده هستند، اما این شناسه برای هر نوع فایل دیجیتال و محتوا نظیر کتاب، فیلم، صدا، تصویر، جدول، نرم‌افزار قابل استفاده است ]2-1[. تمام رشته­های DOI با عدد 10 شروع می­شوند و شامل پیشوند و پسوندهایی هستند که با اسلش (/) از هم یک‌دیگر می‌شوند. بخش اول با عدد 10شروع و دارای یک شناسه الفبایی-عددی (معمولاً 4 رقمی) که بیان‌گر کد ناشر و توسط آژانس­های ثبت DOI تعیین می‌شود، می­باشد و بخش دوم نیز حاوی کد سند یا شی خاصی است که توسط ناشر اعلام شده است ]2[. برای مثال رشته کد DOI به نشانی10.1080/14647273.2018.1463570  از دو بخش تشکیل شده است. بخش قبل از اسلش، عدد 10 نشان‌گر ریجستری DOI است که توسط بنیاد بین‌المللی DOI مشخص شده و عدد 1080 نیز بیان‌گر اسم انتشارات مجله (Journal Human Fertility) است. بخش دوم که بعد از اسلش است کدی را نشان می‌دهد که آن کد را انتشارات مجله فوق برای مقاله خود در نظر گرفته و ممکن است شامل عدد، حرف و یا ترکیبی از هر دو باشد. برای تهیه DOI مقالات شیوه‌های گوناگونی وجود دارد که دو شیوه رایج آن در دنیا، یکی از طریق اشتراک سالانه و دیگری دریافت کد DOI به ازای هر مقاله می‌باشد. در این میان شرکت‌ها و موسسات ‌متفاوتی تهیه کدهای DOI برای مقالات را بر عهده دارند و در قبال دریافت هزینه کدهای DOI صادر می‌کنند. البته باید توجه داشت صدور کدهای DOI جعلی نیز امکان‌پذیر است. از بین روش‌های رایج اخذ DO، اشتراک سالانه برای مجلاتی که مقالات زیادی را سالانه منتشر نمی‌کنند از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست، از این‌رو، اکثراً مجلات دنیا از روش دریافت کد DOI به ازای هر مقاله استفاده می‌کنند. در این روش، خرید و استفاده از DOI توسط یکی از ناشران معتبر صورت می‌پذیرد. هزینه‌های دریافت DOI بین هر مرجع صادرکننده می‌تواند متفاوت باشد. برای عضویت در سرویس کراس‌رف ابتدا هزینه سالانه که بر اساس درآمد شرکت و نهاد متقاضی که رقمی بین 275 تا 50000 دلار است، پرداخت می‌شود. در سرویس کراس‌رف بر اساس نوع محتوا و تاریخ انتشار آن مدرک قیمت‌ها متغیر است که این رقم ثبت‌نام برای مقالات اخیر 1 دلار به ازای هر DOI و 15/0 دلار به ازای مقالات بالای سه سال تعیین شده است ]3[. مطالعات سال 2010 نشان می‌دهد 70 درصد مجلات غربی دارای DOI بودند ]5-4[ که امروزه بیش از 90 درصد ناشران غربی به سیستم­های صادر کننده این کد ملحق شده‌اند ]5[. آن‌سوی دیگر شناساگر DOI، شناساگر PMID (PubMed ID) وجود دارد. این شناساگر استاندارد مخصوص پایگاه پاب‌مد است و برای مقالات بیولوژی و پزشکی به‌کار می­رود. اگرچه PMID کاری نسبتاً شبیه DOI را انجام می­هد و قدمت طولانی­تری دارد، اما DOI به مراتب کامل‌تر، کارآمدتر و در وسعت بیش‌تری استفاده می­شود و به همین دلیل پاب‌مد کد DOI مقاله را نیز در صفحه خود درج می‌کند. PMID از طریق موسسه ملی بهداشت (NIH) و کتاب‌خانه ملی پزشکی آمریکا (NLM) به تمام مقالات پایگاه پاب‌مد به محض ورود به سیستم اختصاص داده می­شود. به همین دلیل مقالات در دست چاپ تا پیش از زمان نشر الکترونیک فاقد این شناساگر هستند. در حال حاضر تمام 29 میلیون خلاصه مقاله در حوزه‌های مختلف بیوتکنولوژی را در پاب‌مد موجود و دارای PMID است. PMID همیشه در انتهای استنادات پاب‌مد دیده می‌شود، در طول زمان یا پردازش تغییر نمی‌کند و تکرار نشدنی و کاملاً منحصر به فرد است. PMID خلاف DOI تنها از اعداد تشکیل شده و در حال حاضر شامل 8 عدد است. برای جست‌وجو در پاب‌مد از طریق PMID کافی است که عدد 8 رقمی آن را در کادر جست‌وجو وارد و مقاله مدنظر را بازیابی کرد. برای مثال کد PMID: 29688091 در واقع همان مثال فوق ولی در قالب PMID است و همان‌طور که دیده می‌شود صرفاً از اعداد تشکیل شده است. امروزه اکثر مجلات معتبر دنیا از DOI در مقالات خود بهره می‌گیرند، زیرا منجر به اتصال کاربر با صاحب اثر می‌شود و این کار احتمال خواندن و استناد به نویسنده اثر را افزایش می‌دهد ]6 [که در نهایت به ارتقاء رتبه مجله کمک می‌کند. یکی از شرایط لازم برای پذیرش مقاله، درج منابع معتبر در آن است که این امر برای صاحبان اثر، خوانندگان و مجلات مهم است. در این میان، مجله به دلیل وسعت فعالیت خود از دغدغه بیش‌تری برخوردار است و به‌منظور حفاظت از منافع احتمالی خود و پژوهش‌گران، جایگاه و تسهیل بازیابی منابع توسط کاربران، از نویسنده DOI و یا PMID منابع استفاده شده در مقاله را نیز درخواست می‌کند. این اقدام در مجلات معتبر مثل انتشارات Wiely، PLOS One و The Lancet مرسوم است و برخی از مجلات حتی اگر مقاله‌ای پذیرش شود ولی منابع فاقد شناسه‌های درخواستی باشند، منتشر نمی‌شوند. عدم تهیه شناساگرهای مقالات در روند پژوهش توسط نویسنده علاوه بر اتلاف وقت، امکان خطا را در زمان درج منابع افزایش می‌دهد زیرا این‌کار ممکن است به صورت دستی انجام شود. برای حل این مشکل وبسایت www.crossref.org گزینه خوبی است. کراس‌رف بزرگ‌ترین و مشهورترین دفتر ثبت نام DOI است که در رابطه با ناشران علمی فعالیت می‌کند. کافی است که نویسنده به لینک (https://doi.crossref.org/simpleTextQuery) رفته و تمام منابع خود را در آنجا بچسباند (در این صفحه نویسنده منابع خود را در کادر قرار می‌دهد و در صورت نیاز با انتخاب گزینه Include Pubmed IDs in results می‌تواند این شناساگر را در صفحه نتایج خود ببیند.) (شکل 1). لیست منابع با ابرداده‌های سایت CrossRef مطابقت داده می‌شود و نتایج ظاهر می‌گردد (در این صفحه منابع به همراه کد DOI و PMID قابل مشاهده و کپی است. البته ممکن است برخی منابع نیز فاقد این کد باشند.) (شکل 2). همچنین نویسنده می‌تواند در صورت نیاز شاهد PMID در نتایج خود باشد. این سرویس رایگان قادر است در هر بار استفاده تا 1000 منبع را پشتیبانی کند. چند نکته ضروری برای استفاده از این سرویس وجود دارد که به شرح ذیل است: 1. تمام منابع در یک خط و بدون فاصله نوشته شوند. 2. منابع به صورت الفبایی یا بر اساس شماره مرتب شده باشند. 3. برای اطمینان از نتایج، لینک‌ها بررسی شوند. 4. این سرویس با انواع سبک‌های استناددهی سازگار است، اما بهتر است سبک‌های استاندارد استفاده شود.   شکل 1- لیست منابع درخواستی برای دریافت کد DOI و PMID       شکل 2- منابع درخواستی بانضمام کد DOI و PMID     با توجه به گسترش شناساگرهای مقالات به­ویژه DOI و اهمیت آن در بازیابی، دسترس­پذیری، دگرسنجی، علم­سنجی، جلوگیری از سرقت علمی، کمک به کتاب‌خانه­ها، کاهش خطا در استناد­دهی و جایگاه و اعتبار مجله، لازم است مسئولین مجلات داخلی نیز درج شناساگرهای منابع مقالات را از نویسندگان درخواست نمایند و جهت تهیه این شناساگرها و سایر ابزارهای مرتبط برای مجلات خود اهتمام ورزند. تشکر و قدردانی صاحب اثر از مرکز توسعه پژوهش­های بالینی بیمارستان خلیج فارس بوشهر تشکر می­کند.       Refernces   [1] Wang J. Digital object identifiers and their use in libraries. Serials Rev 2007; 33(3): 161-4. [2] Gorraiz J, Melero-Fuentes D, Gumpenberger C, Valderrama-Zurián J-CJJoi. Availability of digital object identifiers (DOIs) in Web of Science and Scopus. Journal of Informetrics 2016; 10(1):98-109. [3] Fees. Available at: https://www.crossref.org/fees/. Accessed June, 2019. [4] Ruijuan R, et al. The way out for chinese doi: a study on the development of chinese digital object identifier based on the relationship between bibliographic references and DOI. J Libr Sci China 2010; 2(36): 115-21. [5] Wang W, Deng L, You B, Zhang P, Chen Y. Digital object identifier and its use in core Chinese academic journals: A Chinese perspective. J Learned Publishing 2018; 31(2): 149-54. [6] Boudry C, Chartron G. Availability of digital object identifiers in publications archived by PubMed. Scientometrics 2017; 110(3): 1453-6   [1]- دانش‌آموخته کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بوشهر، بوشهر، ایران. [2]- مرکز توسعه پژوهش‌های بالینی، بیمارستان شهدای خلیج فارس، دانشگاه علوم پزشکی بوشهر، بوشهر، ایران. تلفن: 33455375-077، دورنگار: 33455375-077، پست الکترونیکی: [email protected] ، ارکید: 0000-0001-6528-9341